Các bước chăm sóc bàn chân cho bệnh nhân tiểu đường

Chăm sóc bàn chân cho bệnh nhân tiểu đường là vấn đề rất cần được chú trọng. Khoảng một nửa số bệnh nhân tiểu đường sẽ các biến chứng do tổn thương thần kinh. Tổn thương dây thần kinh có thể ở bất kỳ bộ phận nào trên cơ thể, nhưng dây thần kinh ở bàn chân và cẳng chân là thường gặp nhất, gây ra biến chứng bàn chân do đái tháo đường (DFD – Diabetic Foot Disease). Thường một bệnh nhân đã có biến chứng bàn chân, sẽ có khả năng xuất hiện những biến chứng khác như bệnh thận, bệnh võng mạc, bệnh mạch máu não hay thiếu máu cơ tim.

Nguyên nhân gây biến chứng bàn chân do bệnh tiểu đường

Tình trạng đường huyết tăng cao gây ra hai vấn đề là nguyên nhân chính dẫn đến những tổn thương bàn chân

Bệnh thần kinh đái tháo đường

Là những rối loạn chức năng thần kinh ngoại biên trên người bệnh đái tháo đường. Khi các dây thần kinh bị tổn thương, khả năng tiếp nhận cảm giác tại các chi giảm. Đồng nghĩa người bệnh sẽ khó để cảm nhận được đau nhức, khó chịu hay nóng lạnh ở bàn chân. Do đó những vết thương lở loét, sưng phồng ở bàn chân sẽ không được phát hiện sớm để xử lý, dẫn tới tình trạng nhiễm trùng, kéo dài gây hoại tử bàn chân, cần phẫu thuật cắt bỏ chi.

Bệnh động mạch ngoại vi (PAD – Peripheral artery disease)

Là những vấn đề của mạch máu nằm ngoài tim và não. Thường do sự lắng đọng chất béo trong lòng động mạch, làm cho thành mạch xơ cứng, giảm tính đàn hồi, giảm lưu lượng máu tuần hoàn. Điều này khiến những vết loét bàn chân trở nên dai dẳng, khó lành do lưu lượng máu tới vết thương kém, thiếu oxy, dinh dưỡng, thiếu các chất tăng sinh phục hồi vết thương..

Trên thế giới, ước tính khoảng 4-10% bệnh nhân đái tháo đường gặp các biến chứng bàn chân. Vì vậy, chăm sóc bàn chân đúng cách là một trong những biện pháp phòng ngừa biến chứng bàn chân hiệu quả cho người bệnh.

Các bước chăm sóc bàn chân cho người đái tháo đường

 1. Kiểm tra bàn chân hàng ngày

Kiểm tra xem có vết nứt, mẩn đỏ, sưng tấy, mụn rộp hay vết chai chân, hoặc bất cứ thay đổi về màu sắc nào khác trên móng chân, kẽ chân, da chân không. Người bệnh có thể sử dụng gương để soi dưới gan bàn chân, hoặc nhờ người nhà kiểm tra giúp nếu nhìn không rõ.

 2. Rửa chân mỗi ngày bằng nước ấm

Nên kiểm tra nước bằng nhiệt kế hoặc khuỷu tay bởi thần kinh cảm giác ở bàn chân tổn thương khiến bệnh nhân tiểu đường có thể không cảm nhận được nhiệt độ chính xác của nước. Nước quá nóng sẽ gây bỏng.

Nên chăm sóc bàn chân với xà phòng nhẹ cùng nước ấm, không nên ngâm chân quá lâu vì điều này có thể khiến da chân mềm và  mỏng đi, dễ tổn thương hơn.

Sau khi rửa xong nên thấm khô ngay bàn chân. Dùng khăn bông mềm, lau nhẹ nhàng, khô các kẽ chân và bàn chân.

 3. Giữ ẩm cho bàn chân

Sau khi rửa chân nên thoa kẽm giữ ẩm.  Chỉ thoa cho bàn chân, gót chân để giúp da mềm mại, tránh khô nẻ. Lưu ý không bôi dưỡng âm giữa các kẽ ngón chân, vì môi trường ẩm trong kẽ chân sẽ là điều kiện thuận lợi cho một số loại nấm kẽ phát triển. Kẽ chân phải luôn được giữ khô ráo.

 4. Cắt giũa móng chân

Cắt móng chân thẳng theo chiều ngang, rồi dùng dũa mài nhẹ nhàng các cạnh sắc nhọn. Không nên cắt móng quá ngắn, hoặc cắt sâu vào khóe vì dễ khiến móng chân mọc ngược quặp vào trong thịt móng gây viêm.

 5. Không bao giờ đi chân đất ở trong nhà hay khi ra ngoài

Kể cả khi ở trong nhà, bệnh nhân tiểu đường vẫn có nguy cơ dẫm phải vật cứng hoặc thứ gì đó gây trầy xước chân mà họ không cảm nhận được. Có thể sử dụng giầy, dép hoặc tất chân.

Lựa chọn giầy, dép nên chọn loại rộng mũi, không bó hẹp các ngón chân, không gây cọ xát vào chân, có thể sử dụng thêm miếng lót êm chân. Chọn những đôi tất không có đường may cũng hạn chế tổn thương da chân. Giầy, dép, hay tất nên vừa vặn bàn chân, không nên bó chặt.

 6. Thay tất, kiểm tra giày dép thường xuyên trước khi sử dụng

Nên đi tất chân và thay tất hàng ngày. Nhất là mùa đông, tất sẽ giúp giữ ấm chân thay cho việc sử dụng đèn sưởi vì chân có thể không cảm nhận được độ nóng gây bỏng.

Trước khi đi giày dép, hãy lắc, dốc ngược và dùng tay kiểm tra xem có vật cứng nào như sỏi, đá, ghim… bên trong có thể gây tổn thương chân hay không.

 7. Không tự cắt các vết chai chân

Với các vết chai chân, sau mỗi lần tắm khi các lớp da mềm mại, dùng miếng bọt biển trà sát để chai chân mòn dần. Không tự ý dùng dao, kéo cắt bỏ, hoặc dùng các hóa chất được cho là làm tiêu chai chân khi không có chỉ định của bác sĩ. Những điều đó có thể làm tổn thương bàn chân, khởi phát cho một tình trạng nhiễm trùng.

 8. Giúp máu bàn chân lưu thông 

Gác chân lên cao, ngọ nguậy các ngón chân vài phút vài lần trong ngày.

Tập luyện những bài vận động phù hợp, không gây áp lực lên chân như bơi lội, đạp xe, đi bộ. Tránh những bài tập khiến bàn chân vận động mạnh như bật nhảy, hay chạy liên tục.

Những dấu hiệu nào của bàn chân tiểu đường nên đến gặp bác sĩ 

Chăm sóc bàn chân đúng cách sẽ ngăn ngừa biến chứng bàn chân do đái tháo đường hiệu quả. Tuy nhiên khi có tổn thương hoặc những dấu hiệu báo hiệu bất thường, cần đến thăm khám bác sĩ để được theo dõi và điều trị đúng cách:

• Chân bị thương, rách, hoặc chảy dịch từ vết thương cũ
• Một phần hoặc toàn bộ da bàn chân thay đổi màu sắc: nhợt nhạt hoặc sẫm màu hơn, đỏ hơn hoặc xanh lam
• Bàn chân sưng lên nơi có vết thương hoặc phỏng rộp
• Mẩn đỏ xung quanh vết loét
• Ngứa các kẽ chân
• Móng chân dày, vàng, mọc quặp vào trong thịt móng
• Chân mất cảm giác, mất khả năng cảm nhận nhiệt độ nóng, lạnh

Bàn luận

Biến chứng tiểu đường rất nguy hiểm và là nguyên nhân chính gây tử vong cho người bệnh. Tuy nhiên nếu hiểu biết và chăm sóc cùng điều trị đúng cách, bệnh nhân tiểu đường hoàn toàn có thể sống chung với bệnh an toàn, khỏe mạnh. Quan trọng nhất vẫn là vấn đề kiểm soát đường huyết hiệu quả, kết hợp chế độ ăn lành mạnh, cân đối các dưỡng chất dành cho người đái tháo đường. Bên cạnh đó, thăm khám sức khỏe định kỳ, phát hiện các dấu hiệu sớm và báo ngay với bác sĩ sẽ giúp ngăn ngừa những tiến triển biến chứng xấu nguy hiểm.

Tham khảo:

1. Diabetes and Your Feet  

2. How to look after your feet if you have diabetes

Đọc thêm các bài viết chăm sóc sức khỏe gia đình khác tại đây.

Nếu bạn có bất cứ điều gì về sức khỏe muốn chia sẻ hay các câu hỏi về thuốc, hãy để lại comment hoặc nhắn tin theo địa chỉ email: nguyenvunguyetminh@gmail.com . Tôi luôn sẵn sàng lắng nghe và hỗ trợ bạn vì một cộng đồng sử dụng thuốc an toàn.